bir gülücüklük
bir eğlencelik dünyamız vardı
onuda çok gördüler bize

kalender çelebi

Mürsel Bâli’nin oğlu ve Balım Sultan’ın küçük kardeşidir. Kalender  Çelebi gençlik yıllarını okumak ve şiir yazmakla geçirmiştir.Sakin yaratılışı ve şair tabiatı ile çevresinde kendini sevdiren bir kişiliği vardır.Balım Sultan’ın öldüğü tarihte 40 yaşında olan Kalender Çelebi, on bir yıl Hacı Bektaş Veli Dergahı’nda postnişin olarak  görev  yapmıştır.O yıllarda Süleyman I (Kanuni) para darlığı nedeniyle yeni ve çok ağır bir toprak vergisi çıkarmıştır,vergiye karşı çıkanları ağır bir biçimde cezalandırmıştır.Bu yüzden Bozok,Sivas,Maraş,Adana,Tarsus  Türkmenleri  ayaklanmış,bunlara bir o kadar da sipahi ve köylü katılmıştır. Bu ayaklanmanın başında Kalender  Çelebi vardı. İlk etapta üstünlük sağlayan kıyamcılar tımarlı sipahilerin Sadrazam İbrahim Paşa ile anlaşmaları sonucu bozguna uğramışlar ve bu yenilginin sonunda Kalender Çelebi idam edilmiştir.Mezarı Balım Sultan Türbesi’nin batı yönündeki özel bölümdedir.

 (A.Celalettin ULUSOY-Pir Dergâhından Nefesler,sf 13) ismail hakkı uzunçarşılının anlatımına göre :

"başına yirmi-otuz bin alevi toplayarak ortaya çıkmış, etraftaki sancakbeyleriyle eyalet valilerini mağlup ederek cüret ve faaliyetini arttırmış olduğundan isyan süratle bastırılmayacak olursa anadolu'da tehlikeli bir durum hasıl olacağı devlet merkezine bildirilmiş olduğundan işin ehemmiyetine mebni isyanın tenkiline vezir-i azam ibrahim paşa gönderilmiştir.

"ibrahim paşa üç bin yeniçeri ve iki bin sipahi ile istanbul'dan çıktı; anadolu ve karaman beylerbeyliği eyaletleri askerleriyle kendisine iltihak ettiler. fakat ileri sevkedilen kuvvetleri kalender çelebi fena halde perişan etmiş ve karaman beylerbeyi mahmud paşa ile üç sancakbeyi maktul düşmüşlerdi.
"bu korkunç haber üzerine ibrahim paşa maiyetindeki askerin maneviyatını bozmamak için firari askeri ordugahına sokmadı; yanında yalnız beş bin kapıkulu askeri bulunuyordu; bunun üzerine paşa müessir bir tedbire başvurdu. kalender'e iltihak edenlerden mühim bir kısmı dulkadırlı sipahileri idi; bunların boybeyleri, ibrahim paşa tarafından orduya davet olunarak kendileriyle görüşülüp anlaşılarak evvelce her ne sebebe mebni ise dirlikleri ellerinden alınarak asiye iltihak eden sipahilerin yine dirlikleri verileceğini ilan eyledi ve bu tedbir kalender çelebi'nin kuvvetini sarstı. geceleri yavaş yavaş çözüntü başladı ve derhal yapılan taarruz üzerine kalender çelebi'nin kuvvetleri dağıldı ve kendisi de yakalanarak başı kesildi  

 kalenden çelebi isyanı sonuçları bakımından önemlidir :Kalender Şah Çelebi İsyanı Anadolu da Alevilik-Bektaşilik üzerine kurulu çıkan son büyük isyandır. Bu isyandan sonra birdaha büyük bir ayaklanma çıkmayacak, çıkan bazı büyük Celali İsyanları(Kalenderoğlu,Karayazıcı isyanları gibi) da Alevi nitelikli olsa da temeli Dini amaçlara dayanmayacaktı.

Kalender Şah'ın öldürülmesi üzerine Bektaşi tarikatının Anadolu da ki faliyetlerine son verilmiş ve tarikattaki çok sayıda dedebaba öldürülmüştür. Bu ayaklanmayla birlikte Hacı Bektaş postu 35 yıl postinişinsiz kalmış, 1551 yılında Dedebaba unvanıyla Sersem Ali Dedebaba Hacı Bektaş postuna oturmuştur. Bu tarihten sonra Dedebabalar Hacı Bektaş postunun sahipleri olmuştur.Bektaşilik; Babagan ve Dedegan koluyla ikiye ayrılıp yıllarca karşılıklı olarak hak iddiasında bulunmuşlardır

Bu isyanın etkileri devam ederken Sivas'ta Pir Sultan Abdal çeşitli nedenlerden ötürü 72 müridiyle birlikte başkaldırmış, bu olayda Sivas Valisi Hızır Paşa tarafından bastırılmış, halk ozanı Pir Sultan asılmıştır.

Anadolu da Sünni-Alevi Türkmen ittifakı yaşanmıştır. Fakat bu ittifak erken bozulmuştur. Bu bölgede Şafii Kürt beyleri büyük güç kazanmıştır. Şeyhülislam Ebu Suud Efendi'nin Kızılbaş katli vaciptir fetvası çıkmıştır. Bölgede Türkmen yönetimi uygulanmamış, Dulkadirli Türkmenler kandırılmıştır.

Dağınık sipahiler orduya geri alınınca orduda düzen bozulmuş, Tımar sistemi büyük oranda yıpranmış ve ileriki dönemlerde de sorun arz etmeye devam etmiştir.

1

Allah bir  Muhammed Ali

Nazar eyle bari bana

İzz-ü celâlin aşkına

Çektirme şol zari bana

Pirlere niyaz ederiz

Yalan dünyayı nideriz

Ölürüz hasret gideriz

Göster şol didarı bana

Muhammed Ali’dir server

Kapısına varıp yalvar

Dileyene muradın ver

Irak eyle nâri bana

KALENDER ağlar yerinir

Aşk hayaliyle sürünür

Cenneti rîdvan görünür

Şol güzelin kaddi bana

 2

Her canâ kalan serseriye er demesinler

Ser vermeyinin ismine server demesinler

Bir kimsede olmasa ol aşk-ı Ali

Pes nice ana kâfir-i Hayber demesinler

Her can ki şeh’i bilmese bu kişver içinde

Şâh kulu değil Çâker-i Kanber demesinler

Güzel görünür iş bu gönül her kimi sevse

Tahkik budur özge haberler demesinler

Efsâne sözün söyleme ey zâhid-i hodbin

Sakın ki sana câhil-i ebter demesinler

Katlanmaz isen sabr edüben cevrine yârin

Ol bi hünere aşk eri rehber demesinler

Ser vermez isem yoluna Şâh-ı Kâdimin

Âlemde dahi bana KALENDER demesinler

 3

Dün gece seyrimde batın yüzünde

Hünkar Hacı Bektaş Veli’yi gördüm

Elifi tac başında nikâb yüzünde

Aslı imam nesl-i Ali’yi gördüm

Geçti seccadeye oturdu kendi

Cemâli nûrundan çerağ uyandı

İşaret eyledi sâkiller sundu

Bize Hak’dan gelen doluyu gördüm

İçtim ol doluyu aklım yitirdim

Çıkardım benliğim ikrar getirdim

Menzil gösterdiler geçtim oturdum

Tiğbend bağlanmış belimi gördüm

Mürşîd eteğinden tutmuşum destim

Bu idi muradım  erişti kastım

Bilmem sarhoş muyum neyim ben mestim

Erenlerin verdiği dili gördüm

Abdal KALENDER im koymuşum seri

Kurban ettim canım gördüm didârı

Erenler serveri gerçek eri

Maksûdum olan İmam Ali’yi gördüm

 AŞIK SEYRANİ  1800 yılında Kayseri’nin eski adı Everek, şimdiki adı Develi olan ilçesinde doğdu. Asıl adı Mehmet, şiirlerinde kullandığı mahlas Seyranî’dir.

          Babası Cafer Efendi ilçenin imamıydı ve maddi durumları pek iyi değildi. Önce babasından ders alarak okuma yazmayı öğrendi. Daha sonra iki yıl kadar medreseye devam etti, ancak ekonomik güçlükler nedeniyle eğitimini tamamlayamadı.

          Develi o dönemde âşıkların uğrak yeriydi. Dönemin âşıkları sık sık burada buluşup meşk ediyorlardı. Saza ve şiire ilgi duyan Seyranî de bu tür meşklere katılıyor, usta aşıkları dikkatle izliyor, onlardan bir şeyler öğrenmek için çaba harcıyordu. Bir süre sonra yavaş yavaş saz çalmaya ve şiirler söylemeye başlamıştı. Yazdığı şiirler yaşına göre çok ustacaydı.

          Kısa bir zaman içinde kendinden bahsedilen, şiirleri dillerde dolaşan bir âşık oldu. Seyranî'nin ününü duyan çevre il ve ilçe aşıkları sık sık Develi'ye gelerek onunla atışıyorlar; Seyrani ustalığını konuşturarak onları pes ettiriyordu.

          Artık Seyrani’ye Develi dar gelmeye başlamıştı ve her aşığın gönlündeki şehir olan İstanbul'a gitmeyi arzuluyordu...

          Sultan Abdülmecit'in tahta geçtiği yıl olan 1839 da İstanbul'a gitti. O yıllarda İstanbul'da semai kahvelerine, saz söz meclislerine ilgi gösteriliyor, âşıklar birer bilge kişi olarak görülüyor, dinleniyordu. Bu meclislerin müdavimleri, aşıkları yalnız bırakmıyor, onları meclisten meclise, kahveden kahveye taşıyorlardı. Saray'da devlet erkânının konaklarında, zenginlerin köşklerinde bir araya gelen âşıklar, birbiriyle tanışıyor, söyleşip, atışıyorlardı. Bazı paşa ve beyler, âşıkları himaye ediyor onlara rahat bir hayat sağlıyorlardı.

          Böylesi bir zamanda İstanbul'a gelen Seyranî, zamanın saz ve kalem şairleriyle tanıştı, onların sohbetlerinde bulunarak görgüsünü, bilgisini artırdı. Develi’de yarım kalan medrese öğrenimini de burada tamamladı. Âşıkların toplandığı semai kahvelerinde düzenlenen bir çok atışmaya katıldı.

          Ancak Seyranı yaratılışı gereği, etrafında gördüğü yanlışlıkları, rüşveti, adaletsizliği, cahilliği görmezlikten gelemeyen ve şiirlerinde ağır bir şekilde hicveden, dik kafalı bir aşıktı. Katıldığı atışmalarda devlet büyüklerini de eleştirmeye başlayınca başı derde girdi. Hakkında soruşturma açıldı ve yakalanmamak için de yedi yıl kaldığı İstanbul’dan bir dostunun yardımıyla Develi'ye kaçmak zorunda kaldı.

          Bir süre Develi’de kalan Seyrani daha sonra Halep'e gitti, ancak orada da fazla kalamadı, tekrar Develi’ye döndü.

          Halep’ten dönüşünde kendisini içkiye verdi. Seyranî için artık güzel günler bitmiş; sıkıntılı bir dönem başlamıştı. Yaşamının sonuna doğru bir de sinir hastalığına yakalanan Seyrani, çevresindekilerle de geçinemez olmuştu. Bu yüzden son döneminde halk arasında "delirdi'' diye söylentiler çıkıyordu. Ne var ki yaşı da bir hayli ilerlemişti ve Develi’den başka bir yere gidecek gücü kalmamıştı.

          Böylesine fırtınalı bir yaşamdan sonra arkasında bir dolu güzel eser bırakarak 1866 yılında doğduğu yerde vefat etti ve aynı yerde defnedildi.

          Seyranî Hece ölçülü şiirlerinin yanı sıra Divan geleneğine uymaya çalışarak aruzla ve ağdalı bir dille şiirler yazmış, ancak asıl başarısını âşık geleneğine bağlı şiirlerinde göstermiştir. Güzelleme ve taşlama türünde de oldukça başarılı örnekler vermiştir.

          Yaşadığı dönemin cönk ve dergilerinde yer alan şiirlerini ilk kez Everekli Müftüzade Ahmet Hazım (Ulusoy) toplamış ve Sahihât-ı Seyranî adıyla yayınlamıştır.

Gönül serden geçer yârdan geçemez 

Bağlanmış ikrara kavî özlüyüm
Her sözüm dinleyen özüm seçemez
Sırat köprüsünden ince sözlüyüm

Benim sözüm çürük değil sağ gibi
Çürük sözler erir akar yağ gibi
Üzerinden kervan geçer dağ gibi
Yokuşluyum sanma beni düzlüyüm

           ++++++++

Muhabbet küpünün olsam şarabı 

Yar beni doldurup içer mi bilmem
Mamur olmak için gönül harabı
Bir mimar eline geçer mi bilmem

Bülbüle gül yarar deveye diken 

Çileymiş aşığın belini büken
Elin tarlasına ekini eken
Helal malım diye biçer mi bilmem

Kimse mevtasına kefen biçmiyor
Helalini haramından seçmiyor
Kelp iken kelp yavrusundan geçmiyor
Tanrı Seyranî’den geçer mi bilmem

             +++++++

Eski libas gibi aşıkın gönlü 

Söküldükten sonra dikilmez imiş
Güzel sever isen gerdanı benli
Her güzelin kahrı çekilmez imiş

Bülbül daldan dala yapıyor sekiş
O sebepten gülle ediyor çekiş
Aşkın iğnesiyle dikilen dikiş
Kıyamete kadar sökülmez imiş

Sevdiğim değildin böylece ezel
Aşkının bağına düşürdün gazel
İbrişimden nazik saydığım güzel
Meğer pulat gibi bükülmez imiş

Seyranî'nin gözü gamla yaş imis
Benim derdim her dertlere baş imiş
Ben bağrımı toprak sandım, taş imiş
Meğer taşa tohum ekilmez imiş